Nedir Bu sanayi 4.0?
Employer Brand Academy Türkçe Sertifika Programı
İlk sanayi devrimi buhar makineleri ile başladı. Buhar ile çalışan makineler insanları çok etkilemiştir. Çünkü buhar gücüyle çalışan makineler üretimde insanın yerini almıştır. Bu, o dönem için bir devrimdi.O dönem devrim olan bu makineler gittikçe gelişti. Ancak bugün bile başa çıkmak zorunda kaldığımız bir problem ortaya çıktı. Makinelerin çalışması için buhar gücüne; diğer adıyla enerjiye ihtiyaç bulunuyordu. Tabi buhar enerjisi için suyu ısıtmak bunun içinde kömür gerekiyordu. Kömürün yanmasıyla ortaya çıkan zehirli gazlar bu makinelerin her yerde çalışamayacağı anlamına geliyordu. Mühendislerin bu soruna yanıtı elektrik enerjisi ile oldu. Bu olguya ise 2. Sanayi devrimi diyoruz. Üretimde elektriğin kullanılması, üretim bandının tasarlanması, telgraf bu döneme denk gelmektedir.
2. Sanayi devrimi dünyayı değiştirdi. Enerji kaynakları değişmişti ancak enerjiye ihtiyaç halen devam ediyordu. Sanayi devrimini bize hediye eden İngilizlerin Sir’leri “Bir damla petrol bir damla kandan daha önemlidir” diyerek konuyu özetliyordu. 1. Dünya savaşı zamanında söylenmiş olan bu cümlenin geçerliliği 2. Dünya savaşında da devam etti. 2. Dünya savaşında ülkeler enerji kaynakları , ulusal çıkarlar için savaştı. Savaşmak için ihtiyaç duydukları silah, teçhizat ve mühimmatlar için 2. Sanayi devriminde yapılmış olan fabrikalar kullanıldı. 1 ve 2. Sanayi devrimleri üretim tekniklerini ve materyallerini geliştirmişti ancak üretimin gerçekleşmesi için enerji gibi insan faktörüne de ihtiyaç bulunuyordu. Çünkü üretim makineleri tek başlarına çalışamıyordu Tabi savaşmak için erkek nüfusunu cepheye göndermiş olan devletler kadınları çalışan olarak kullandı. Kadınlar da çalışmalarıyla erkeklerle eşit olduklarını ispatlamışlardır.
Dünya, 2. Dünya savaşından sonra soğuk savaş ile tanıştı. Batı ile Doğunun arasında geçen bu yeni savaş modeli her iki tarafı da her anlamda yenilik yapmaya itti. Bu yeniliklerden biri ise üretimi gerçekleştiren robotların ortaya çıkmasıydı. Bu kavrama ise 3. Sanayi devrimi diyoruz.
3. sanayi devriminde sadece otomasyon sağlayan robotlar ortaya çıkmadı. Mikro işlemciler, günümüze göre ilkel bilgisayarlar da bu dönemde ortaya çıktı. Bu sanayi devriminin ilk meyvelerini 1980 döneminde aldık. 1980’li yıllarda üretimde ve tüketimde büyük bir artış olmuş, döneme göre lüks tüketim ürünlerine herkes ulaşabilir olmuştur. (İnsan Kaynakları kavramı da bu zaman diliminde ortaya çıkmıştır) 1990’lı yılların başında ise global anamda bir gelişme oldu.
Kumanda Ekonomisi sistemini uygulayan Sovyetler Birliği dağıldı. Soğuk savaşı, Batı/NATO ittifakı kazandı. (Ekonomi piyasalarındaki neden sonuç ilişkisini belirtmek ve sanayi 4.0’daki bir paradoksu açıklamak için küresel politikadan da bahsedilmektedir)
1990’lar 1980’lerin yansımalarıyla geçti. Bu zaman diliminde Amerika Birleşik Devletleri ile Japonya arasında ekonomik açıdan bir rekabet oldu. Bu rekabetin etkilerini dönemin Hollywood filmlerinde görebilirsiniz.Bu rekabeti, Amerika Birleşik Devletleri kazandı. Millenium’da ise politik ve ekonomik anlamda dünya sahnesine iki oyuncu belirdi. Avrupa Birliği ve Çin.
2000’li yılların başında piyasaya çıkan Euro sayesinde Avrupa Birliği, tam olmasa da tek bir ekonomik sistem olarak hareket etme yetisine kavuştu. Çin ise farklı bir yöntem izledi. Ucuz iş gücü ile üretimi kendi ülkesine taşıdı. Bu dönemden sonra Batılı olarak nitelendirdiğimiz bir çok marka ucuz işgücü sebebiyle üretimlerini Çin’e kaydırdı. Tabi üretimi fiilen yapan Çin, üretimi nasıl yapacağını da öğrendi. Bu sayede Çin, tarım toplumundan aya insansız araç gönderebilecek seviyeye geldi. Ucuz iş gücünün Çinli çalışanlara maliyeti çok ağır oldu. (Konuyla ilgili yazım için lütfen tıklayınız) Bir o kadar da uzun dönemde batılı şirketlere de maliyeti çok ağır oldu. Çünkü şirketlerden ürünleri nasıl yapacağını ters mühendislikle veya üretim esnasında inceleme ile öğrenen Çinli şirketler her şeyin ucuz taklidini yapmaya başladı.
Duyulmamış Markalara! Örnekler
Bu durum ise global ölçekte gerçekten marka olabilen kurumların satış ve kar oranlarını düşürdü. Çin’in bu baskını önlemek ve Amerika ile –ekonomik anlamda- mücadele edebilmek için PDF, SAP, Jet uçakları ve roketleri bulan Almanlardan farklı bir hamle geldi. Burada bir yorum eklemek istiyorum. Almanya sadece kendi ülkesi için değil aynı zamanda üzerinde taşıdığı Avrupa Birliği içinde bu projeyi başlattığını düşünüyorum.
Alman hükumeti, üretim endüstrisinin yakın gelecekteki konumunu güvence altına alabilmek adına Sanayi 4.0 kapsamında bir proje ortaya çıkardı. Sanayi 4.0 gelişen bilgisayar teknolojisi ile mekaniği bir araya getiren bir olgudur. Bu sayede kullandığımız materyaller birbirleri ile haberleşecek, internete bağlanacak, yapay zeka ile karar alacak ve üretimi gerçekleştireceklerdir. Bu sayede ürünler herkese göre üretilebilecek, şekillenebilecek ve insanlarla iletişime geçecektir. İlk duyduğumuz anda marketing olarak düşünebileceğimiz sanayi 4.0 aslında bir devrimdir. Aldığınızın arabanın rengini veya renklerini sadece sizin seçtiğinizi düşünün veya kahve oranlarını ölçerek genel müdürlüğü lokasyona göre kahve içme oranını veren bir kahve makineleri düşünün. Bu durumda diğer firmalardan avantajlı duruma gelirdiniz. Sanayi 4.0 bu mantığa göre tasarlanmış bir devrimdir.
Sanayi 4.0 sayesinde ne bekleniyor?
İlk olarak internetten bahsetmek istiyorum. İnternet, soğuk savaş zamanında Amerikalılar tarafından Askeri birliklerin birbiri ile iletişimini sağlamaları için geliştirilen bir teknolojidir. En basit anlamıyla bilgisayarların bir ağ üzerinden birbirleriyle veri alışverişinde bulunmasıdır.
Bilgisayarların küçülmesi ve işlem güçlerinin artmasıyla birlikte ev, araba, uzay mekiği, cep telefonu, saat, mp3 çalar, buzdolabı, çamaşır makinesi, kombi vb. her şey internete bağlanabilir olmuştur. İnternete bağlanabilen bir cihaz diğer cihazlarla veri alışverişi yapabilir. Bu sayede bu tür cihazları internet üzerinden çalıştırabilirsiniz. Bu duruma nesnelerin interneti denilmektedir.
Bilgisayarların gelişimi ile yazılımlarda gelişmiştir. Yapay zeka diye adlandırdığımız yazılımlar yapılmıştır. Yapay zekalar kendi başlarına öğrenebilen yazılımlardır. Özetle; nesneler internet üzerinden birbirleriyle iletişime geçecek ve yapay zeka sayesinde makineler doğru karar vereceklerdir. Burada bir örnek vermek istiyorum. Aracınızla otobanda seyahat ettiğinizi düşünün öndeki aracı sollarken arabanız diğer araçlarla iletişime geçecek ve bu sayede sollama yaptığınızı diğer araçlar bileceklerdir. Bu sayede güvenlik en üst seviyede olacaktır.
Özetle buzdolabından üretim makinesine kadar kullandığımız her şey akıllı cihaz özelliğine terfi edecektir.
Son kullanıcı açısından yazdıklarım güzel. Fakat sanayi 4.0, aslında üretim açısından da bir devrim olacaktır. Şu anda fabrikalarda üretilen ürünler için yine insana ihtiyacımız bulunmaktadır. Yapay zeka ve nesnelerin interneti sayesinde tam otomatik robotlar, ihtiyacımız olan ürünleri üreteceklerdir. Makinelerin çalışması için ısı, ışık, ses, vb etkenlere ihtiyacı olmayacağı için fabrikaları çöllerden buzullara bellide gezegenin yörüngesine her yere kurabileceğiz.
İnternet ve bilgisayarlar sayesinde firmalar bizim alışkanlıklarımızı sattığı ürün/hizmetler üzerinden öğrenmektedir. (örnek: Google) Firmalar bu sayede çok kısa zamanda yeni ürün geliştirmelerini Ar-Ge’lerini yapacakladır. Çünkü data internet üzerinden ellerinde olacaktır.
Data demişken, Big Data konusuna değinmek istiyorum 4. Sanayi devriminde big data Yarının üretim tesisleri büyük miktarlarda veri üretiyor olacak ve bu verilerin kaydedilmesi, işlenmesi ve analiz edilmesi gerekecek. Büyük verinin işlenmesini ve bulut tabanlı bilgisayar sistemlerinin potansiyelinden tam anlamıyla yararlanılmasını sağlayacak yenilikçi yöntemler, bilgilerin kullanımına yönelik yeni alanlar yaratacak. Her şeyden büyük verinin analiz edilmesi, yöneticilerin üretim sürecindeki kusurları, yanlışlıkları ve eksiklikleri erken bir aşamada tespit edebilmelerine, üretim süreçlerini iyileştirebilmelerine, kaynakları daha verimli kullanabilmelerine ve öngörüye dayalı bakım faaliyetlerini gerçekleştirebilmelerine imkan sağlayacaktır. (*)
Bu işlemler için çok büyük işlem gücü gerekiyor diyebilirsiniz. Bilişimci olmamakla birlikte haklı olduğunuzu ifade etmek isterim. Büyük işlem gücü için sürekli yenilenen bilgisayar veya cep telefonlarına ihtiyaç duymayacağız. İnternete bağlanabilen bir cihaz işimizi görecektir. Çünkü Clouddaki süper bilgisayar işleri elinizdeki cihazın yerine yapacaktır.
Sanayi 4.0’da satın alma yerine kiralama sistemi daha ön planda olacaktır. (Şu anda uygulanan Office 365 gibi) Cep telefonunuzu buz dolabınızı , arabanızı kiraladığınızı düşünün. Örneğin aylık 300 $ karşılığı buzdolabınızdaki yiyecekler bir firma tarafından sürekli yenilenecektir. Alışveriş yapmadan aylık bir aidat karşılığı taze gıda ürünlerine ulaşabileceğiz. Her şey kiralanabilir olacaktır.
Sanayi 4.0 İş Dünyası ve Çalışanları Nasıl Etkileyecek ?
- Kurumlar yukarıdaki imkanlar sayesinde müşterilerinin tam olarak ne istediğini bilecek ve ürünlerini bu şekilde üreteceklerdir.
- Kişiye özel üretim imkanları ortaya çıkacaktır. (Örnek: Adınızın yazdığı çamaşır makinesi vb.)
- Üretimde insan faktörü olmayacağı için ucuz işgücü için Çin’e gidilmek zorunda kalınmayacaktır. (Yazarın notu: Çinli şirketlerin bu dönemde düşüşünü görebiliriz.)
- Farklı ürünler için farklı üretim makineleri kullanılmayacaktır. Tek bir üretim makinesi kullanılacaktır. (Örnek 3D yazıcılar)
- Bu sayede şirketle insan kaynağı açısından küçülecektir.
Sanayi 4.0’ın Çalışanlara Etkisi
- Her sanayi devriminin getirmiş olduğu gibi 4.0’da iş yaşamına yeni meslekler kazandıracaktır
- Yapılan araştırmalara göre 2020’li yıllarda istihdamın %6 büyümesi hedeflenmektedir (Kaynak)
- Yeni meslekler sayesinde eğitim sektöründe büyüme gerçekleşecektir
- Büyümeler sayesinde tüketim artacak bu durum ekonomiye yansıyacaktır
- Bu yeni meslekler ara eleman veya beyaz yaka seviyesinde olacaktır
- Madalyonun diğer yüzünde ise; Robot işçiler sebebiyle özellikle mavi yaka pozisyonlarında birçok çalışan işlerinden olacaklardır
- Bu durum sebebiyle ücret seviyeleri (mavi yaka pozisyonlar için) piyasanın görünmez eli sebebiyle aşağı çekecektir
- 4. sanayi devrimi ilk olarak üretim sektörü çalışanlarını etkileyecektir
- Tüketiciler makinelerle iletişime geçtikçe sanayi devrimi hizmet sektörün mavi yakalarını da vuracaktır. Çünkü psikoloji gereği tüketiciler insan yerine makineler ile işlerini gerçekleştirmek isteyeceklerdir. ( Buna verilebilecek en güzel örnek İstanbulkart yüklemelerini makinelere yaptıran kullanıcılardır.)
- Bu sebeple hizmet sektörlerinde de ücret seviyesi düşecektir
- Orta vadede ise nüfus artış hızı düşünüldüğünde işsizlik çalışanların baş etmesi gereken bir sorun olacaktır
- Yazılım, Bilgi işlem vb. bilişim bilgileri tüm çalışanlar için aranan standart yetkinlik olacaktır
- Yaşanacak toplumsal değişimin insanlarda etkisi olacaktır. İnsan makine iletişimin psikolojik tarafı da düşünüldüğünde psikolog, psikiyatr meslekleri önem kazanacaktır
Standartlarından aşağı indirmek istemeyen çalışanlar işyerlerinde mutlu olmasalar bile çalışmaya devam edeceklerdir - Bu durum sebebiyle işyerlerinde mobbing ve benzeri baskılar artacaktır
- Kurumlar az insan gücü ile çalıştığı için terfi süreçlerinde azalma meydana gelecektir
- Big data sayesinde herkes her bilgiye ulaşabildiği için küçük yatırımcılar, butik kurumlar doğacaktır
- Bu sebeple “girişimcilik” Sanayi 4.0’ın fırsatlar bölümünde yer alacaktır
- Küçük işler küçük firmalara yaptırılacağı için Home Office çalışma ön plana çıkacaktır
Sanayi 4.0 sayesinde hem çalışan gücü artacak hem de azalacak. Bu paradoksun açıklaması politik sebepler. Kısaca açıklamam gerekirse; Sanayi 4.0 Almanya tarafından ortaya atılmış bir kavramdır. Almanya’nın (Dolayısı ile Avrupa Birliği’nin) nüfusu yaşlı ve Çin’e göre düşüktür. Avrupa, Çin’e üstünlük sağlamak için nüfusu arttırmak yerine Çin’in en güçlü olduğu alan olan mavi yaka iş gücünü hedef alan bir kavram ortaya attı. Şu an bizim için paradoks gibi görünen bu olgu Almanya veya Avrupa Birliği için bir reçete sayılmaktadır.
İnsan kaynakları Profesyoneli olarak belirtmek isterim ki; sanayi 4.0’da çalışanların var olabilmesi için nitelikli iş gücüne ihtiyaç bulunmaktadır.
Emre İnanç Karakaş
İnsan Kaynakları Profesyoneli