Çalışanlarda “Tanrı Kompleksi”

Merhaba,

Bugün çevremizde çok gördüğümüz, belki de anlamını bilmediğimiz kavram hakkında yazmak istiyorum. Daha önceki makalelerimde iş görüşmelerinde mülakatçının maruz kaldığı psikolojik etkilere değinmiştim. Psikoloji Bilgisi İşe Alımcı’nın Gücüdür adlı makaleme buradan ulaşabilirsiniz. Bugünkü konuda da çalışanların maruz kaldığı bir psikolojik etkiden bahsetmek istiyorum.

İnsan, mucizelerle dolu bir türdür. Lisedeyken Bilim dersi diye bir dersimiz vardı. Bu derste bilimin ne olduğu, yaşamlarımızı nasıl değiştirdi, nasıl bize fayda sağladığı, bilim türleri nelerdir gibi konuları işlerdik. Güzel bir dersti. Bir gün hocamız; “Arkadaşlar bilim, insanın aletleri kullanıp doğaya egemen olmasıdır” demişti.  (Şu an okuduğunuz hocamızın tam cümlesidir. Bence bilim insanların teori, alet ve bilgilerini kullanarak doğayla uyum içerisinde yaşamasıdır. uyum sağlayanların hayatta kaldığı bilimsel bir gerçektir.) Her zaman evrende besin zincirinin tepesinden aşağıya bakan akıllı bir tür olduğumuzu düşünüyoruz. Evrenin merkezine kendimiz varız. Ancak mutlak bilim gösterdi ki biz bu evrenin merkezinde değil tam tersine ucunda bir kasabasında yaşıyoruz. Üstelik evrendeki akıllı tek tür biz miyiz? Onu henüz bilmiyoruz.

 

Biz insanların böyle bir huyu var. Kendimizi bazen çok ama çok yukarıda konumlandırıyoruz. Gerçekten bu konumlandırmayı hak ediyor muyuz? Bu tartışılır fakat bunu hangi psikolojiyle yapıyoruz? Bu psikolojinin iş dünyasında nasıl karşılaşıyoruz? Kariyerimize zararı var mı? Ben o konuya değinmek istiyorum.

“Tanrı Kompleksi”  kavramını daha önce duydunuz mu bilmiyorum. Bu kavramı ilk kullanan Ernest Jones (1913-51) Essays in Applied Psycho-Analysis isimli kitabında kullanmış. Tanrı Kompleksi popüler psikolojide ise şöyle tanımlanır:

• Bir kişinin başka insanlardan ayrıcalık taşıdığı, yüksek kişisel yeteneğe sahip olduğu yönünde sürekli şişirilmiş duygular taşımasıdır,
• Bu komplekse tutulan kişiler yanılmaz olduğu yönünde sarsılmaz inanç taşırlar. Karmaşık sorunlar ya da imkânsız görevler karşısında, kendilerinin hata veya başarısızlık olasılığının olmadığına inanırlar,
• “Her şeyin en iyisini biz biliriz, bunu sizden öğrenecek değiliz, Sen kimsin ya” gibi cümleleri sık sık tekrarlarlar,
• Böyle düşünen bir kişinin elbette başkalarıyla istişare etmek gibi bir davranış sergilemesi beklenemez,
• Cerrahlık gibi bazı mesleklerde daha sık görüldüğü iddia edilen bu psikolojik durum genelde kendinde büyük güç vehmeden kişilerde görüldüğü belirtilir, özellikle Lider konumunda olanlar da….
• Özellikle ölüm-yaşam kararlarında anahtar rolü oynayan kişilerde ortaya çıkmaktadır. Edebiyatta, politikada, sanatta bunun örnekleri vardır.
• Shakespeare’in Hamlet karakterinin Ödip kompleksinden ve aynı zamanda Tanrı kompleksinden mustarip olduğu söylenir.
• Hamlet Claudius karakterini dua ederken öldürmemeyi tercih eder, böylece onun cennete gitmesine izin verdiğini iddia eder. (*)

Özetle; Tanrı Kompleksi, özellikle cerrahlarda (kalp damar, beyin, mirocerrahi) görülen, bir insanın hayatının sizin elinizde olduğunu hissetme durumuyla özdeşleşmiş komplekstir. Bir hayatı kurtarmanın getirileri yaşanması dışında, o hayatı kurtaramamanın çökünlüğünüde derinlemesine hisseden insanlar görülmüştür. (**)

Tabi sadece cerrahlarda görülür demek doğru olmaz. Asker, polis, savcı, doktor, hakim, öğretmen, diğer meslek gruplarında da görülebilir. Peki özel sektörde çalışan İnsan Kaynakları, Muhasebeci, Finansçı…. vb beyaz yakalarda?

• Ben olmasam bu şirket bir hiç!
• Bu şirkete para kazandıran benim!
• Bu şirketten çıktığım an şirket batar!
• Bunu sizden öğrenecek değilim!
• Sen kimsin ya?
• Senden mi öğreneceğim bunları? Ben bilirim, ben!
• Ben olmasam bu işleri yapacak kimse yok!
• Benim gibisini bulamazsınız!
• Satış departmanı olamasa sizin hiçbir öneminiz yok! Bu şirkete para kazandıran satış departmanıdır!
• Bu güzel sonuçların hepsini benim eserimdir!
• Ben İK’cıyım. İnsanların kariyerine ben yaşam veririm!
• Benim emirlerim kutsaldır!
• Bir talimatıma bakar. Burada benden habersiz kuş uçmaz!

Yukarıdaki cümleler tanıdık geldi mi?

Bu cümleleri yorumlayacak olursak; “bu şirketin/departmanın/çalışanın hayatı benim ellerimde”  anlamı çıkmıyor mu?

Evet gün içerisinde bazen böyle cümleler duyuyoruz. Belki de bazen biz kuruyoruz. İlk olarak şunu belirtmek isterim. Şirketlerinin yapabileceklerinin sınırı ve gücü, çalışanlarının sınırı ve gücü kadardır. Hiçbir şirket tek bir insanın üzerinden başarılı olmamıştır. Her zaman Steve Jobs’tan bahsediyoruz. Oysa aşağıda görseli bulunan ikonik iMac’i Steve Jobs tasarlamamıştır. Sadece tasarımına yardım etmiştir.  

 

Özetle; bir şirket belirli bir çalışanı olamdan yaşamını sürdürebilir. Bir çalışanda X şireti olmadan yaşamını sürdürebilir.

Porsche buna verilebilecek en güzel örnektir. Porsche, Ferdinand Porsche tarafından kurulmuş bir fimadır. Dr. Ferdinand Porsche Avusturya asıllı Alman otomotiv mühendisi. Porsche orijinal Volkswagen Beetle’ı tasarlamış, ünlü Alman tankları Tiger I, Tiger II ve Elefant tanklarının tasarımlarında katkıda bulunmuş bir dehadır. Deha diyorum çünkü yaptığı tasarımlar hala beğenilmekte ve kullanılmaktadır. Dr. Ferdinand Porsche öldükten sonra kurduğu şirket hala ayaktadır ve hala güzel araç tasarımları yapmaktadır 🙂

Tanrı Kompleksi, kariyerinize zarar veriyor. Hiç kimse kendisini sürekli aşağılayan birisiyle çalışmak istemez. Hiçbir departman yöneticisi, egosu yüksek departman yöneticileriyle iş yapmak istemez. Hatta tam tersi bu tür durumlarda departman savaşları başlar. Departman savaşlarının kazananı yoktur! Bu savaşın kaybedeni ise çalışanlar ve kurumdur. Bu sebeple günümüz beyaz yakalı çalışanlar sorun çözücü, win-win anlayışıyla çalışmak zorundadır. Aksi durumda psikolojik olarak etkilenmekte ve yanlış kararlar almaktadır.

• İstifa etmek,
• Tartışmak,
• Departman/Unvan Savaşlarına girmek,
• Uyumsuz olmada ısrar etmek
• Mobbing yapmak,
• Kişisel çıkarlarını veya hedeflerini kurum hedeflerinin üzerinde tutmak bu etkinin sonuçlarındandır.

Yukarıdaki durumlarda  çalışanın kariyeri olumsuz etkilenmektedir.

İnsan Kaynakları Departmanı da açık iletişim kurabilen, şeffaflığa, sürdürülebilirliğe, gelişime, saygıya ve hesap verilebilirliğe dayalı kurum iklimi yaratılmasına yardımcı olmalıdır. Bunlar kurumların değerleri olmalıdır. 21 Yüzyıl şirketlerinde değerler ön plandadır. Değerlerle yönetimin disiplinle yönetimden çok daha etkin olduğunu düşünüyorum.  Çünkü sert disiplin kuralları koymak kısa vadede sonuç getirse de her çalışanı aynı anda denetleyemezsiniz. Bu yüzden kurumun değerlerine inanan ve kurum iklimine uyum sağlayan çalışanlarla çok daha efektif sonuçlar alabilirsiniz.

İnsanların en güçsüz olduğu an; ya kendisine çok güvendiği ya da kendisine hiç güvenmediği anlardır. Çok güvendiğimiz zamanlarda psikolojik olarak yeterli hazırlığı yapmıyoruz. İşe yeterince zaman ve kaynak ayırmıyoruz. Sonucunda ise hatada veya etken olmadığımız bir faktör sebebiyle sonucu başarısızlık oluyor. Her zaman her şeyi kontrol edemeyiz. Yaşamda etken olduğumuz kadar edilgen olduğumuz faktörler de bulunmaktadır Bunun için başka bir kişiden yardım almamız gerekiyor. Bu yüzden diğer insanlarla birlikte çalışmamız, anlaşmamız, uzlaşmamız ve iletişim kurmamız gerekmektedir. Tanrı kompleksi olan bir çalışanla nasıl iletişime girebilirsiniz? Veya birbirinize nasıl fayda sağlayabilirsiniz? Tanrı kompleksi olan bir kişi sürekli kendisine güvendiği için hata yapma potansiyeli daha fazla değil midir? Bu sebeple bu psikolojik etki beyaz yakaların kariyerine engel olan bir durumdur.

“Ben” yerine “biz” kavramı, kitleleri harekete geçiren liderlerin kullandığı sihirli bir sözcüktür. Unutmayın; her beyaz yakalı kendi işinin lideridir.

Emre İnanç Karakaş 
İnsan Kaynakları Profesyoneli 

 

Yazının orijinal linki: https://emreinanckarakas.wordpress.com/2017/09/23/calisanlarda-tanri-kompleksi/

Kaynaklar

*http://www.felsefetasi.org/enel-hak-ve-kendini-tanri-sanmaktanri-kompleksi-arasindaki-fark-edilmesi-elzem-cizgi/

** https://tr.instela.com/tanri-kompleksi–461188